Sočiva i ogledala menjaju pravac svetlosnog zraka, putem refleksije ili refrakcije svetlosti, ali po nekom pravilu, tako da kreiraju realni ili imaginarni lik posmatranog predmeta.
Predmeti i likovi
Sabirno sočivo je geometrijska konstrukcija od transparentnog materijala, različitog indeksa prelamanja svetlosti u odnosu na vazduh, koja usmerava zrake svetlosti tako da kreiraju lik posmatranog predmeta. Za formiranje lika dovoljno je pratiti karakteristične zrake.
1. Zrak paralelan optičkoj osi sočiva (X), nakon prolaska kroz sočivo preseca optičku osu u tački koja se naziva žiža ili fokus (F).
2. Zrak koji prvo prođe kroz žižu (Y) pa tek onda padne na sočivo, nakon prolaska kroz sočivo putuje paralelno optičkoj osi.
3. Zrak koji prolazi kroz centar sočiva (C) se ne prelama, odnosno ne menja početni pravac.
Ukoliko se zraci svetlosti, nakon prolaska kroz sočivo seku u nekoj tački, nastaje realni lik, koji se može videti na zastoru ili ekranu. Ukoliko se zraci svetlosti, nakon prolaska kroz sočivo razilaze i udaljavaju jedan od drugog, lik se formira sa iste strane sočiva gde je i predmet, u produžetku stvarnih zraka. Ovakav lik je imaginarni lik, jer se ne može projektovati na zastor, već postoji samo kao mentalna slika.
Osim sabirnih postoje i rasipna sočiva, kod kojih se zraci nakon prolaska kroz sočivo razilaze. Za razliku od ispupčenih (konveksnih) sabirnih sočiva, rasipna sočiva su udubljena (konkavna).
Aberacije su nepravilnosti do kojih dolazi pri prelamanju svetlosti kroz sočiva, zbog čega je nemoguće uvek dobiti u potpunosti oštar lik predmeta. Mnoge od ovih aberacija su posledica nedovoljne preciznosti pri izradi sočiva. Sa druge strane hromatska aberacija nije posledica lošeg kvaliteta sočiva, već činjenice da svetlosni zraci različitih talasnih dužina imaju različit indeks prelamanja. Otuda svaka talasna dužina, odnosno boja, ima drugačiju žižu, te je nemoguće postići potpuno oštar lik predmeta. Ivice predmeta pri većim uveličanjima su predstavljene nizom ivica duginih boja.
Slično sočivima lik se može formirati i korišćenjem zakrivljenih, uglavnom sfernih ogledala. Ovom prilikom svetlosni zraci se od ogledala odbijaju, za razliku od sočiva kod kojih dolazi do prelamanja. Sferna ogledala takođe imaju žižu i mogu formirati lik, praćenjem istih karakterističnih zraka, kao i kod sočiva.
Pošto ne dolazi do prelamanja svetlosti, pri njenom prelasku u drugu sredinu, kod ogledala nema hromatske aberacije, te je moguće postići oštriji lik. Isak Njutn je upravo zbog toga konstruisao poseban teleskop, koji umesto sočiva koristi sferno ogledalo. Ovaj teleskop i danas spada u najpopularnije amaterske teleskope.
Svetlost od posmatranog objekta prvo pada na sferno ogledalo u dnu mikroskopa, da bi se zatim fokusirana odbila od ravnog ogledala i formirala imaginarni lik sa strane, u oku posmatrača.